Wie werd er afgeleid

Bij ruim de helft van de 50 ernstige aanrijdingen die door het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) zijn bekeken, was de bestuurder afgeleid. Meer dan driekwart van de voetgangers was afgeleid. Bij ruim een derde   waren zowel de bestuurder als de voetganger afgeleid. Daaruit blijkt dat niet alleen afleiding van bestuurders bijdroeg aan het aanrijdgevaar, maar dat afleiding van voetgangers zeker ook een rol speelde. 

De afgeleide voetgangers waren vaak aan het lopen toen ze werden aangereden. Soms waren ze met het voertuig bezig, zoals laden of lossen, deden werkzaamheden op het terrein of stonden te praten met een collega. Dat patroon is vergeleken met de ongevalsdata die beschikbaar zijn in de landelijke ongevallendatabase Storybuilder van het RIVM. Een analyse van alle 1429 aanrijdingen (met en zonder afleiding) laat een ander patroon zien. Het aandeel aangereden werknemers dat liep, is lager voor de aanrijdingen in de database dan voor de aanrijdingen waarbij sprake was van afleiding. Om dit verschil goed te kunnen verklaren is vervolgonderzoek nodig.

Welke voertuigen waren hierbij betrokken?

Bij meer dan driekwart van de aanrijdingen waren heftrucks betrokken, zo blijkt uit de bestudeerde ongevalsrapporten. De rest bestond uit aanrijdingen met zware voertuigen (zoals vrachtwagens), machines voor grondbewerking (zoals graafmachines) en andere type voertuigen. Uit de analyse van alle aanrijdingen in Storybuilder blijkt ook dat een meerderheid van de aanrijdingen tussen personen en voertuigen op het werk betrekking heeft op heftrucks.

Hoe werden werknemers afgeleid

We kunnen worden afgeleid door iets dat we zien, horen, denken of doen. Ook kunnen er combinaties zijn van deze factoren. Denken en doen gaan vaak samen als mensen taken uitvoeren.Bij de 50 geanalyseerde aanrijdingen kwamen vooral afleiding door denken en kijken voor. Uit ongevalsrapporten en interviews blijkt dat afleiding door denken met name een focus op het werk betreft, waardoor er niet op factoren in de omgeving (voertuigen, voetgangers) werd gelet. In slechts enkele gevallen was sprake van dagdromen. Een visuele afleider is bijvoorbeeld rommel op de grond. In de helft van de gevallen was niet duidelijk hoe iemand was afgeleid. De afgeleide medewerker kon zelf niet verklaren waarom hij/zij het voertuig of de voetganger niet had opgemerkt. Dat er onvoldoende aandacht was voor een veilige uitvoering van de taak is dan vaak wijsheid achteraf.  

Waardoor was iemand afgeleid?

Dat de aandacht op het verkeerde gericht is, kan het gevolg zijn van eigen initiatief. Te denken valt aan het intoetsen van een telefoonnummer tijdens het rijden of het initiëren van een gesprek. Daarnaast kan een persoon zijn afgeleid door iets of iemand om hem of haar heen.. Ook het afdwalen van gedachten valt hier onder. Dat is doorgaans moeilijk tegen te gaan.

In het verkeer op de openbare weg zijn telefoongebruik, de bediening van (navigatie-)apparatuur en eten tijdens het rijden bekende oorzaken van afleiding. Bij de aanrijdingen op de werkplek hebben we deze oorzaken niet teruggevonden. Afleiding van de betrokken bestuurder had meestal niet met een handeling in het voertuig te maken. Het gebruik van een mobiele telefoon kwam nergens als oorzaak voor de afleiding van de chauffeur naar boven. Bij de afgeleide voetgangers was er één keer sprake afleiding door het gebruik van een telefoon. Dit was een bezoeker.
Het overkoepelend beeld uit de analyse van de ongevalsrapporten is dat veel werknemers de afleiding niet vrijwillig opzochten. De afleiding overkwam hen.. Zij werden als het ware gegrepen door de bron van afleiding of zij concentreerden zich op de uitvoering van hun taak. De informatie die in de interviews is gedeeld ondersteunt dit beeld.

Welke andere factoren speelden een rol bij degenen die waren afgeleid?

Uit de literatuur is bekend dat factoren zoals vermoeidheid, taakbelasting, leeftijd of werkervaring een rol kunnen spelen in de kans dat iemand wordt afgeleid.

Uit de door ons bestudeerde aanrijdingen is niet op te maken in hoeverre deze factoren een rol speelden. Enerzijds komt dit omdat deze factoren niet expliciet worden gemeld in de ongevalsrapporten van de inspecteurs. Anderzijds komt dit omdat de gegevens geen duidelijk patroon lieten zien. Dit gold bijvoorbeeld voor de leeftijd van de werknemers die waren afgeleid. Leeftijden tussen 20 en 71 jaar kwamen voor.

Wat gebeurt er als iemand is afgeleid?

Een afgeleide medewerker  kan minder aandacht hebben voor de werktaak (waardoor diegene een stap vergeet in de uitvoering van die taak) of is zich minder bewust van de situatie om hem heen. Zowel in onze analyse als de interviews  bleek dat laatste geregeld voor te komen. De afgeleide medewerkers waren bezig met het werk, en merkten veranderingen in de omgeving, zoals een passerende voetganger of een naderend voertuig, niet op.

Als voorbeeld noemde een geïnterviewde een arbeidsongeval bij werkzaamheden aan het spoor. Een medewerker was zo geconcentreerd bezig om niet de bovenleiding te raken, dat hij niet opmerkte dat er iemand achter zijn machine stond die hij vervolgens aanreed.

Hoe konden de aanrijdingen gebeuren?

Aanrijdgevaar doet zich voor op werkplekken waar werknemers in de buurt van rijdende voertuigen werken. Afleiding kan dan grote gevolgen hebben. Dat geldt des te meer als voertuigen en voetgangers niet van elkaar gescheiden zijn. Ook als maatregelen die moeten voorkomen dat voertuig en voetganger elkaar kunnen raken  niet goed werken.

Uit de 50 geanalyseerde aanrijdingen kunnen we afleiden dat het er in een groot deel van de gevallen geen doeltreffende maatregelen genomen waren om de risico’s te beheersen. Volgens de ongevalsrapporten was de inrichting van het werkterrein vaak niet in orde. Dat wil zeggen dat er geen gescheiden banen waren aangebracht voor voertuigen en voetgangers of dat de scheiding niet duidelijk was. Ook kan er sprake zijn geweest van  onvoldoende verlichting, een onlogische route of obstakels op de weg. In ongeveer een derde deel van de ongevallen nam het bedrijf na het ongeval maatregelen om herhaling te voorkomen.

Daarnaast werd in de ongevalsrapporten vermeld dat het arbeidsongeval kon gebeuren doordat de bestuurder en voetganger elkaar niet zagen of hoorden, of de voetganger zich in de gevaarszone van het voertuig begaf of het voertuig juist in de veilige zone van de voetganger kwam. De staat van het voertuig en de beheersing van de snelheid van het voertuig speelden geen rol bij de geanalyseerde aanrijdingen. Deze oorzaken komen ook weinig in Storybuilder voor.