Werken is gezond, maar niet altijd

Gunstige werkomstandigheden zorgen voor een beroepsbevolking die gezond is en blijft. Werk zorgt voor structuur in de dag en voor sociale contacten. Bijna drie kwart van de werknemers in Nederland is tevreden over hun arbeidsomstandigheden (NEA, 2017).

Ongunstige werkomstandigheden leiden ook tot persoonlijk leed, productieverlies, en zelfs tot uitval. De ziektelast door ongunstige arbeidsomstandigheden bedraagt zo’n 5% van de totale ziektelast in Nederland.  Hiermee zijn de effecten van ongunstige arbeidsomstandigheden op de ziektelast in dezelfde orde van grootte als een ongezond milieu, weinig lichamelijke activiteit en overgewicht

Ons werk verandert, en dat brengt nieuwe risico's met zich mee

Ons werk verandert. En de veranderingen gaan steeds sneller. Het type werk dat mensen doen verandert sneller dan ooit. Van alle kinderen die nu naar de basisschool gaan, zal 65% straks werk doen dat op dit moment nog niet bestaat.

Deze veranderingen brengen mogelijk nieuwe veiligheidsrisico’s met zich mee voor werknemers. Op deze webpagina beschrijven we veranderingen, ontwikkelingen en trends die de komende vijf à tien jaar van invloed zullen zijn op de veiligheid op de werkvloer.

Centraal hierbij zijn de vragen: Wat valt er op? Welke maatschappelijke ontwikkelingen of veranderingen zijn relevant? Welke effecten kunnen deze ontwikkelingen mogelijk hebben op veilig werken in Nederland?

Flexibilisering

De afgelopen jaren is er sprake van een toegenomen flexibilisering van werk, Nederland heeft zelfs één van de meest flexibele arbeidsmarkten van Noordwest-Europa. Flexibilisering houdt in dat werkenden en werkgevers geen vaste contractrelatie hebben (WRR 2017). Het gaat dan bijvoorbeeld om werknemers met een tijdelijk contract of uitzendkrachten. Het aantal werknemers met een flexibel dienstverband in Nederland is gegroeid van ruim één miljoen in 2005 tot bijna twee miljoen in het tweede kwartaal van 2018. Ook het aantal zelfstandigen zonder personeel (ZZP’ers) is flink toegenomen tot bijna één miljoen (Flexbarometer). Deze groei heeft onder andere te maken met de Nederlandse arbeidsrechtelijke en fiscale wet- en regelgeving (WRR 2017).

Voor de werkende - die niet altijd bewust kiest voor flexwerk - kan flexibel werk gepaard gaan met onzekerheid en risico’s voor de gezondheid en veiligheid. Verschillende onderzoeken laten zien dat flexwerkers niet altijd dezelfde training en scholing krijgen (onder andere over veilig werken) en werk doen waardoor ze aan meer risico’s blootgesteld worden dan werknemers in vaste dienst. Er zijn dus aanwijzingen dat flexibilisering van de arbeidsmarkt kan leiden tot andere – mogelijk hogere - arbeidsrisico’s voor werknemers. De resultaten op dit gebied zijn alleen niet eenduidig waardoor nog niet duidelijk is of er daadwerkelijk een (groot) verschil is tussen flexibel werkenden en vaste werknemers en hoe eventuele verschillen verklaard kunnen worden. Ook worden er in de onderzoeken verschillende definities van flexwerk gebruikt, waardoor het vergelijken van deze onderzoeken lastig is.

Om de kennis op dit gebied te vergroten zijn er diverse onderzoeken en adviesvragen in gang gezet. In oktober 2017 heeft de minister van SZW Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid) Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid  de Sociaal Economisch Raad (SER) gevraagd te verkennen wat de gevolgen zijn van flexibilisering voor de gezondheid en veiligheid van werknemers. In aanvulling hierop heeft het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu  een verdiepingsstudie uitgevoerd waarbij onderzocht is of de achterliggende oorzaken van arbeidsongevallen onder flexwerkers anders zijn dan die bij vaste werknemers. Het verdiepingsonderzoek flexwerkers is inmiddels gepubliceerd. 

Verder lezen?

Robotisering

Informatie- en communicatie technologieën worden steeds verder ontwikkeld en breder toegepast. Hierbij wordt ook wel gesproken van de vierde industriële revolutie. Toepassing van nieuwe technologieën heeft nu al een grote invloed op de organisatie van werk. Het is de verwachting dat deze trend doorzet. Zeker van robotisering wordt verwacht dat het invloed zal hebben op de werkvloer. Er wordt hard gewerkt aan nieuwe geavanceerdere machines, ‘robots’ die steeds meer taken uit kunnen voeren die nu nog door mensen gedaan worden. Dit deels autonoom, dus zonder dat continue aansturing door mensen nodig is. In bedrijfstakken zoals logistiek, bouw, transport, landbouw, brandbestrijding of schoonmaak zullen in de toekomst steeds vaker robots worden ingezet.

De inzet van robots kan de arbeidsomstandigheden voor werknemers verbeteren. Robots kunnen bepaalde taken van mensen overnemen. Bijvoorbeeld de taken die gevaarlijk of fysiek zwaar zijn. Hiermee kan bijvoorbeeld worden voorkomen dat werknemers worden blootgesteld aan gevaarlijke stoffen of aan andere belangrijke risico’s. Ook kunnen fysieke belasting (tillen) en psychosociale risico’s mogelijk worden verminderd. Robots nemen niet alleen taken over, robots en mensen zullen naar verwachting ook steeds vaker en op andere manieren samen gaan werken in dezelfde omgeving.

Naast deze voordelen kunnen robots ook nieuwe risico’s veroorzaken op de werkvloer. Robots zijn niet feilloos: er kunnen altijd onvoorziene situaties of omstandigheden zijn waar ontwerpers en programmeurs geen rekening mee hebben gehouden. De bewegingen van de robot zijn waarschijnlijk minder goed te voorspellen dan die van een ‘normale’ machine. De robot komt waarschijnlijk ook dichter bij de mens, de robot komt ‘uit de kooi’. Verder zou robotisering kunnen leiden tot een verschuiving of verandering van het werk dat wel door mensen gedaan wordt. Interessant hierbij zijn de mogelijke effecten van een dergelijke verschuiving van de taken op de psychosociale aspecten van het werk. Relevant lijkt de rol van een robot als collega, het werken in opdracht van een robot en mogelijke druk om net zo goed te presteren als een robot.

Samenwerken tussen mens en robot vraagt om nieuwe dan wel aangepaste maatregelen ter bescherming van werknemers. De manier waarop de mens en de machine samenwerken is hierbij van groot belang en moet zorgvuldig worden ontworpen. Recentelijk heeft TNO diverse verkennende onderzoeken uitgevoerd waarbij de mogelijke effecten van robotisering op arbeidsveiligheid nader in kaart zijn gebracht.
Samenvattend kan gesteld worden dat de mogelijke gevolgen van robotisering voor arbeidsveiligheid nog onduidelijk zijn. Robots kunnen enerzijds risico’s verminderen of wegnemen maar er kunnen ook nieuwe risico’s optreden. Op basis van arbeidsongevallen is hier op dit moment nog geen uitspraak over te doen.

Verder lezen?